CO MOŻE WPŁYWAĆ NA TO, ŻE OSOBA Z AUTYZMEM MA TRUDNOŚCI Z PRZECHODZENIEM PRZEZ JEZDNIĘ?

Sensoryzmy

Czyli powtarzalne, nietypowe ruchy lub zachowania; osoba z autyzmem wykonuje je najczęściej wtedy, gdy przeżywa intensywne emocje (pozytywne lub negatywne), odczuwa przymus np. trzepotania rękami, kołysania się lub wydawania określonych dźwięków, często też robi to bezwiednie. Nie są to zachowania funkcjonalne (nie pomagają w życiu), dają jednak osobie z autyzmem poczucie bezpieczeństwa, osadzenia w swoim ciele i otoczeniu, ponieważ są powtarzalne i znane. Takie zachowania wynikają z zaburzeń sensorycznych- osoba z autyzmem może odczuwać bodźce zmysłowe (światło, dźwięk, zapach, dotyk, smak) inaczej, niż inni- jako bardzo silne, albo- ledwie wyczuwalne. Poprzez powtarzalne zachowania osoby te „regulują” sobie dopływ lub natężenie bodźców, próbują sobie z nimi poradzić. Często osoby na ulicy reagują niechęcią na wszelkie „dziwaczne” zachowania, szczególnie kierowcy, gdy zauważają je u pieszych. Mogą się one kojarzyć z nieprzewidywalnością pieszego, jednak trzeba podkreślić, że to są zachowania niezależne od woli osoby z autyzmem, nie wynikają też ze „złego wychowania”. Warto mieć tego świadomość, zanim zacznie się je głośno komentować, czy obrażać osobę.

Zaburzenia relacji społecznych

Osoby z autyzmem mają trudności z interpretowaniem zachowań innych ludzi oraz adekwatną, pożądaną społecznie reakcją.  Nie oznacza to, jak się czasem uważa, że są obojętne na emocje innych osób, jednak świat emocji i ludzkich zachowań jest dla osób z autyzmem trudny ze względu na jego nieprzewidywalność i zmienność. Wiele osób z autyzmem ma duże trudności z odczytywaniem komunikatów pozawerbalnych- mimiki, gestów, pozycji ciała, tonu głosu.  Jest to często tak trudne, że potrzebuje wielu ćwiczeń terapeutycznych, podczas których sytuacje społecznej i zachowania „rozkłada się” na czynniki pierwsze i kolejno omawia, ustalając pewne wzorce: co ta osoba komunikuje? co można powiedzieć? jak się zachować?  Przenosząc to na sytuację na drodze- pieszy z autyzmem może nie zrozumieć gestu kierowcy pokazującego: „idź” czy „stój”. Może nie odczytać  jasnego dla innych zachowania kierowcy, który zwalnia, jako przyzwolenia na przejście przez pasy. Może starać się szybko przebiec przez ulicę (by mieć już niekomfortową sytuację za sobą) albo stać i czekać, aż będzie bezpiecznie, aż wszyscy przejadą. Dla niektórych kierowców takie zachowanie pieszego może być irytujące.  Warto mieć na uwadze, że autyzm jest niepełnosprawnością nie zawsze widoczną, nie zawsze też oznaczającą niepełnosprawność umysłową. Autyzm „wprowadza zmysły w błąd”, a osoba z autyzmem stara się z całych sił poradzić sobie z otaczającą rzeczywistością, wykorzystując wiedzę zdobytą na temat funkcjonowania w środowisku. Dlatego, kierowco, miej cierpliwość dla pieszego, który stoi trochę dłużej, niż być oczekiwał, gdy się zatrzymujesz przed przejściem. Zauważ pomarańczową opaskę na ręku- symbol kampanii „AUTOSTOP”. Zauważ, że nietypowe, niepewne zachowanie może wynikać z lęku.  Pomóż ten lęk przezwyciężyć okazując cierpliwość, dając takiej osobie czas na spokojne i bezpieczne przejście przez jezdnię.

Schematy w myśleniu i w działaniu

Osoby z autyzmem mają tendencję do pewnych „sztywności” w myśleniu i w zachowaniach. Wiążą się one z ogromną potrzebą przewidywalności, uporządkowania rzeczywistości. To, co znane, powtarzalne- jest bezpieczne. Nowe sytuacje, szczególnie społeczne wzbudzają niepewność u osób z autyzmem, mających trudności ze zrozumieniem niepisanych zasad rządzących relacjami międzyludzkimi. To, czego ludzie tzw. „neurotypowi” uczą się w trakcie swojego życia naturalnie poprzez obserwację innych (z kim można rozmawiać swobodnie?  jak wypada się ubrać w danym miejscu? jak należy się zachować w autobusie? jak się przywitać? jaki wyraz twarzy przybrać, gdy ktoś do nas mówi?)  dla osób z autyzmem oznacza pewne wzorce, których muszą się nauczyć, tak jak wzorów matematycznych. Nie są to dla osób z autyzmem rzeczy „intuicyjne”. To, co jest bezpieczne i przewidywalne- często jest dla osoby z autyzmem osadzone w świecie przedmiotów i powtarzalnych zachowań. Dają one osobie z autyzmem poczucie, że kontroluje otoczenie chociażby z niewielkim stopniu.  W sytuacjach codziennych, np. w drodze do szkoły/ pracy osoba z autyzmem również powiela bezwiednie pewne schematy, by czuć się bezpiecznie (ale czy i innym osobom się to nie zdarza?). Oznacza to, że np. ważne są dla osób z autyzmem stałe punkty odniesienia i w miarę możliwości niezmienność otoczenia, czasami stałe trasy. Wyobraźmy sobie sytuację, gdy samodzielna, znająca zasady bezpieczeństwa na drodze osoba z autyzmem napotyka na znanej już trasie: hałaśliwe roboty drogowe, zasłonięcie budynków przez rusztowania, albo zasypane śniegiem chodniki i przejścia dla pieszych… Wszystko wygląda inaczej, a zmiana trasy wiąże się z silnymi emocjami. Mogą pojawić się zachowania trudne- jak chaotyczność lub powtarzalność w ruchach (sensoryzmy, stereotypie), taka osoba może podchodzić do krawężnika,  a potem cofać się, może być niepewna, może wbiec na ulicę. Warto, by kierowca, który zauważy takie zachowanie, okazał zrozumienie. Czasem może warto uchylić okno i podpowiedzieć: „droga wolna, proszę przejść, jest bezpiecznie”. Taka pomoc z całą pewnością będzie doceniona.